Body Mass Index

Overgewicht en vruchtbaarheid

Overgewicht komt wereldwijd, maar ook in Nederland steeds vaker voor. Het gewicht neemt vaak in de loop der jaren geleidelijk toe. De oorzaak van overgewicht is vaak een combinatie van te calorierijke voeding en te weinig lichaamsbeweging en soms erfelijke aanleg. Overgewicht gaat gepaard met diverse risico’s voor de gezondheid zoals hart- en vaatziekten, diabetes type 2, slijtage van de gewrichten, borstkanker en verminderde vruchtbaarheid.

Ondergewicht en vruchtbaarheid

Naast overgewicht komt ondergewicht ook regelmatig voor. Vrouwen met ondergewicht kunnen minder vruchtbaar zijn dan vrouwen met een gezond gewicht.

Wanneer heb je ondergewicht, een gezond gewicht en overgewicht?

Om te beoordelen of er sprake is van ondergewicht, een gezond gewicht of overgewicht wordt de Body Mass Index (BMI) gebruikt. Voor het berekenen van de BMI wordt het gewicht in kilo’s gedeeld door de lengte in meters in het kwadraat. Onderstaand wordt aangegeven bij welke BMI er sprake is van welk type gewicht.
BMI < 18,5 = ondergewicht
BMI 18,5-25 = gezond gewicht
BMI 25-30 = overgewicht
BMI 30-35 = adipositas
BMI 35 en hoger = obesitas

Invloed van overgewicht op de vruchtbaarheid

Vrouwen met overgewicht zijn in vergelijking met vrouwen met een gezond gewicht minder vruchtbaar. Hierbij geldt hoe hoger de BMI, hoe groter de kans is op vruchtbaarheidsproblemen. Het duidelijkst is het verband tussen overgewicht en stoornissen in de eirijping. Vrouwen met overgewicht hebben vaker dan vrouwen met een normaal gewicht een verminderd aantal eisprongen. Dit wordt opgemerkt door onregelmatige menstruaties, een verminderd aantal menstruaties of het helemaal wegblijven van de menstruatie. Ook vrouwen met overgewicht, regelmatige menstruaties en een normaal aantal eisprongen kunnen minder vruchtbaar zijn dan vrouwen met een normaal gewicht. De oorzaak van de verminderde vruchtbaarheid bij deze vrouwen is mogelijk hormonaal bepaald.

Overgewicht en PCOS

PCO-Syndroom is een afkorting voor (Polycesteus Ovarium Syndroom). Letterlijk betekent dit dat er meerdere (poly) vochtblaasjes (cysten) in de eierstok (ovarium) aanwezig zijn.

Hoe PCOS ontstaat is niet helemaal bekend. Waarschijnlijk is er niet één oorzaak en zijn meerdere hormonen betrokken bij PCOS. Zo bestaat er veelal een verhoogde waarde van het LH (luteïniserend hormoon, het hormoon dat de eisprong opwekt), soms een verhoging van de waarde van het testosteron en ook van insuline (het hormoon dat de hoogte van de bloedsuikers regelt) in combinatie met een gestoorde waarde van het FSH (follikel stimulerend hormoon, het hormoon dat de rijping van de eiblaasjes stimuleert). Hierdoor is de rijping van de eiblaasjes verstoord. Het gevolg is dat in de eierstok meerdere, kleine met vocht gevulde blaasjes aanwezig zijn. Dit kan meestal met behulp van inwendige echoscopie zichtbaar worden gemaakt.

Door de stoornis in de rijping van de eiblaasjes blijft de eisprong vaak uit en ontstaat er onregelmatigheid in de menstruatiecyclus. De vruchtbaarheid is daardoor verminderd. In de normale menstruatiecyclus treden ongeveer 13 menstruaties op per jaar, bij PCOS minder dan 8 acht per jaar. De periode tussen de menstruaties wordt dus langer dan vijf tot zes weken (oligomenorroe) of de menstruatie blijft gedurende een half jaar of langer weg (amenorroe).

Behandeling PCOS

Om zwanger te worden met PCOS zijn verschillende behandelingen mogelijk zoals;

Afvallen
Clomeed
Elektrocoagulatie van de eierstokken: LEO
Metformine (een middel dat gebruikt wordt bij Diabetes Mellitus type 2 om de insulineresistentie te verminderen)

Mogelijke gevolgen van PCOS

Gevolgen op korte termijn:

Overbeharing
Acné
Verminderde vruchtbaarheid
Miskraam

Gevolgen op lange termijn
Vrouwen met PCOS hebben mogelijk een verhoogde kans om op latere leeftijd gezondheidsproblemen te krijgen. Meestal treden deze problemen pas rond of na de overgang op. Dit zijn o.a. diabetes mellitus type 2, hart- en vaatziekten, hoge bloeddruk. Veel van deze problemen hangen samen met het overgewicht en een verminderde gevoeligheid voor insuline. Vroegtijdige vaststelling en behandeling van deze problemen kan de gevolgen op lange termijn verminderen.

Diabetes Mellitus type 2

Ongeveer de helft van de vrouwen met PCOS heeft overgewicht. Overgewicht gaat vaak samen met een verminderde gevoeligheid voor insuline. Om de waarde van het glucose op een normaal niveau te houden wordt er meer insuline aangemaakt. Als de waarden van het glucose te hoog blijven raakt de suikerstofwisseling gestoord en ontstaat er uiteindelijk diabetes mellitus type 2.

Hoge bloeddruk, verhoogd cholesterolgehalte en hart- en vaatziekten

Overgewicht, een hoge waarde van het testosteron en suikerziekte geven een verhoogde kans op een hoge bloeddruk, een verhoogd cholesterolgehalte en hart- en vaatziekten. Behandeling van deze problemen door middel van afvallen, een dieet, meer beweging en zo nodig door medicijnen verlaagt de kans op schade voor het lichaam.

Appels en peren

Niet alleen de mate van overgewicht bepaalt de kans op vruchtbaarheidstoornissen, minstens zo belangrijk is de vetverdeling. Vrouwen met veel overgewicht in de buik (appelfiguur) zijn minder vruchtbaar dan vrouwen met alleen overgewicht op de heupen (peerfiguur). Vrouwen met PCOS hebben voornamelijk een appelfiguur. Het vet in de buik leidt tot verhoogde insuline spiegels die op hun beurt weer de groei van de eiblaasjes verstoren.

Overgewicht en zwangerschap

Overgewicht geeft een verhoogde kans op complicaties tijdens de zwangerschap en de bevalling zoals meer kans op een miskraam, hoge bloeddruk en zwangerschapsdiabetes. Er komen ook meer gewrichtsklachten voor.

Zwangerschapsdiabetes: reeds bij matig overgewicht is de risicofactor op het ontwikkelen van zwangerschapsdiabetes 1,8 tot 6,5 keer groter, bij obesitas is de risicofactor 1,4 tot 20 keer groter. Het is van groot belang dat zwangerschapsdiabetes tijdig opgespoord wordt. Door middel van een dieet en eventuele insulinetherapie worden de hoogte van de bloedsuiker op een zodanige manier gereguleerd dat de baby niet teveel suikers aangeboden krijgt via de placenta om macrosomie (baby met een hoog geboortegewicht) te voorkomen. Een zware baby kan complicaties geven bij de geboorte bij zowel moeder als kind.

Hypertensie en hypertensieve aandoeningen: de kans op een hoge bloeddruk is bij zwangeren met overgewicht 2,2 tot 21,4 keer verhoogd. Hypertensie komt vooral voor bij vrouwen met obesitas met de genoemde appelvorm.

Indien er in de familie meerdere mensen zijn met een hoge bloeddruk kan het belangrijk zijn deze nog voor een zwangerschap te laten controleren.

Lange termijn effecten: de gevolgen voor de baby zijn ook niet gering. Macrosome(zware) baby’s hebben een verhoogde kans om later eveneens overgewicht te krijgen. In de jonge levensjaren kan dit zich al manifesteren. Deze kinderen lopen meer kans op diabetes en een hoge bloeddruk al in de kinderjaren.

Het aanleren van een gezond familievoedingspatroon

Ouders hebben een voorbeeldfunctie. Het is daarom van belang dat ouders een goed voedingsvoorbeeld geven. Een goed voorbeeld doet goed volgen. Een gezond voedingspatroon is gevarieerd en bevat alle benodigde voedingsstoffen. In een goed voedingspatroon is zo nu en dan ruimte voor een extraatje zoals een dropje, een ijsje, een handje chips en dergelijke. Het valt niet te adviseren extraatjes in het dagelijkse voedingspatroon op te nemen.

Diëtist

Om een gezond gewicht te bereiken en te handhaven kan een diëtist begeleiding en ondersteuning bieden. Ondersteuning van een diëtist is met name zinvol bij de groep vrouwen met een BMI lager dan 18,5 of een BMI hoger dan 25 en of een tailleomtrek van meer dan 80 cm. Bij PCOS is afvallen van belang om de kans op vruchtbaarheid te vergroten. Bij PCOS en insulineresistentie is een optimale verdeling van de koolhydraten geïndiceerd. De diëtist kan hierbij een goede ondersteuning bieden.

Ook bij ongewenst gewichtsverlies of toename in het gewicht is het van belang tijdig begeleiding te krijgen om een gezond gewicht te behouden of te behalen. Een diëtist zal samen met de cliënt zoeken naar een gezond volwaardig voedingspatroon voor en/of tijdens de zwangerschap. De diëtist zal hierbij behalve korte termijn effecten ook lange termijn effecten aan bod brengen en per persoon een op maat geschreven dieetadvies maken. Ook kan de diëtist advies geven bij bloedarmoede, hoge bloeddruk, obstipatie en opspelend maagzuur tijdens de zwangerschap.